– Naszym obowiązkiem jest pokazywać dzieła zapomniane, choćby po to, żeby dać publiczności i krytykom możliwość ich oceny. Premiery dzieł Aleksandra Tansmana powinny już dawno się odbyć. Cieszę się, że możemy nadrabiać te zaległości w mieście urodzenia kompozytora – mówi dyrygent ŁUKASZ BOROWICZ.

Łukasz Borowicz: – Z ciekawości świata i z ciekawości muzyki. Historię muzyki poznajemy, podobnie jak historię literatury, przez wybrane arcydzieła. Ale ci geniusze, którzy je stworzyli, nie żyli w próżni, byli otoczeni muzyką. To, czy jakiś utwór jest obecny w repertuarze, wynika nie tylko z jego wartości artystycznej. W związku z tym naszym obowiązkiem jest pokazywać dzieła zapomniane, choćby po to, żeby dać publiczności i krytykom możliwość ich oceny. Premiery dzieł Aleksandra Tansmana powinny już dawno się odbyć. Cieszę się, że możemy nadrabiać te zaległości i że robimy to właśnie tutaj, w mieście urodzenia kompozytora. Jeśli gdziekolwiek na świecie przygotowywać światową prapremierę jego opery, to właśnie w Łodzi, bo Tansman znaczy Łódź. Mamy szczęście, że premierę „Złotego runa” reżyseruje Maria Sartova, która znała kompozytora osobiście. Podziwiam także upór, z jakim Andrzej Wendland doprowadza do kolejnych prawykonań i nagrań jego utworów.

– Choć Tansman ocalił życie, uciekając do Stanów Zjednoczonych, jego muzyka jest w pewnym sensie ofiarą wojny. Wcześniej w Europie dominował neoklasycyzm, wywodzący się przede wszystkim z kręgu paryskiego – stylistyka, która formy z dawnych epok wypełniała współczesną treścią. Tansman był jednym z najważniejszych kompozytorów neoklasycznych. Tymczasem po wojnie, wraz z odbudową świata, zmieniła się też stylistyka muzyczna. W latach 50. i 60. królowała awangarda, dyktat nowości, który „zmiótł” neoklasycyzm. To przypadek nie tylko Tansmana, ale też np. mieszkającej w Polsce Grażyny Bacewicz. Wówczas jedną z najważniejszych cech wartościujących muzykę była nowość. Dopiero dzisiaj mamy inną perspektywę. Postmodernizm pozwala z równym szacunkiem odkrywać na nowo i awangardę, i neoklasycyzm. Jedno drugiemu nie przeszkadza.

– Wybitny przedstawiciel neoklasycyzmu polskiego. Zachwyca obfitość i bogactwo jego spuścizny – składają się na nią wszystkie gatunki, w tym symfonie, opery, kameralistyka, pieśni. „Złote runo” to dobry teatr. Osadzony w stylistyce lat 20. i 30., troszkę absurdalnej, troszkę groteskowej, z takim mrożkowskim poczuciem humoru. Zauważalny jest ogromny wpływ francuskiej kultury, którą Tansman przyjął jak swoją. To bardzo dobra muzyka, świetnie zinstrumentowana.

– Staram się być otwarty i mam jasny cel. Najważniejsze, by wszyscy zdawali sobie sprawę, po co jest próba. Gdy w pracy nad utworem dochodzi się do takiego momentu, że wszystko jest już teoretycznie gotowe, nie można się zatrzymać lecz pracować do samego końca.

– Jak najbardziej, ponieważ wymaga innych umiejętności niż prowadzenie dzieł niescenicznych. Dobra orkiestra, po próbach, jest w stanie wykonać utwór symfoniczny samodzielnie, natomiast w operze dyrygent jest niezbędny. Powinien posiadać przede wszystkim umiejętność kompromisu. Tempo na przykład nie może być ustalone raz na zawsze, bo wynika z obsady śpiewaków i z tego, jak głos konkretnej osoby brzmi w danej frazie. Żyjemy w czasach, które są epoką specjalizacji, a to często zawęża horyzonty. Tymczasem dyrygentura jako profesja wywodzi się z opery. Arturo Toscanini, Bruno Walter, Gustaw Mahler – wszyscy oni zaczynali w operze, tam zdobywali szlify, uczyli się współpracy ze śpiewakami i prowadzenia linii wokalnych, a później te umiejętności przenosili na grunt symfoniczny. Spośród Polaków trzeba wymienić Kazimierza Korda, Jerzego Semkowa czy Bogusława Madeya, który w latach 70. był dyrektorem artystycznym Teatru Wielkiego w Łodzi.

Dzięki temu, że epoka fonografii trwa już od stu lat, zachowały się wielkie interpretacje kanonicznych dzieł. Właśnie z mojego zainteresowania fonografią wzięła się pasja odkrywania muzyki nieznanej – jej nagrania są zdecydowanie bardziej potrzebne niż kolejna płyta z symfoniami Beethovena. Warto poznać muzykę innych kompozytorów, która w czasach Beethovena była wykonywana w Polsce czy w Niemczech, żeby zauważyć, że do swojego koncertu krzypcowego wiele pomysłów zaczerpnął on z utworów znacznie mniej znanego kompozytora Clementa. Żaden geniusz nie tworzy w próżni.

– Interesuję się malarstwem, zwłaszcza dwudziestolecia międzywojennego. Ośrodkiem kultury był wtedy Paryż. Polscy malarze, szczególnie pochodzenia żydowskiego, skupieni wokół École de Paris, należą do najważniejszych postaci w sztuce paryskiej pierwszej połowy XX wieku. W muzyce Tansmana „słychać”: lekkość kubizmu i neoklasyków francuskich, kolor. Rok 1938, kiedy powstało „Złote runo”, to okres tuż po światowej wystawie 1937 roku w Paryżu, która stała się kolejnym triumfem polskiej muzyki i plastyki: Polacy odebrali nagrody za wzornictwo, a Roman Palester został nagrodzony za balet „Pieśń o ziemi”. Okres międzywojenny jest fascynujący ze względu na szybkość, z jaką kultura polska się odrodziła po zaborach, ten impet, chęć dogonienia Europy. Dlatego promowanie muzyki tej epoki jest obowiązkiem polskich muzyków.

Foto: JUSTYNA MIELNICZUK

Łukasz Borowicz (ur. 1977) – dyrygent symfoniczny i operowy. Laureat m.in. Paszportu „Polityki” (2007), Koryfeusza Muzyki Polskiej (2011) i Tansman 2014 za wybitną indywidualność muzyczną. Dyrygował najlepszymi orkiestrami wielu krajów. W latach 2007-2015 był dyrektorem artystycznym Polskiej Orkiestry Radiowej. Przywrócił życiu koncertowemu m.in. zapomniane opery Romana Statkowskiego, Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego i Feliksa Nowowiejskiego. Jego dyskografia liczy ponad 65 albumów.