W sobotę 12 stycznia 2019 roku odbyła się promocja książki zatytułowanej „Sen o teatrze. Listy z tomaszowskiego getta”. Imprezę zorganizowała Fundacja Pasaże Pamięci. Nowoczesna, przestronna sala przy ulicy Barlickiego 30 wypełniła się zainteresowanymi. Rozpiętość wieku przybyłych gości była znaczna – od młodzieży do osób pamiętających II wojnę światową.
Na początek zagrał łódzki zespół Agnellus, który zaprezentował cztery piękne, nastrojowe kompozycje do tekstów zaczerpniętych z listów Lutka Orenbacha. Słowa do dwóch z nich wybrała Agnieszka Kowalska-Owczarek, która również je zaśpiewała. A dwóch pozostałych - Daniel Machoś. Muzyka to dzieło zespołowe członków grupy.

Oto fragment tekstu piosenki zatytułowanej „Chcemy się bawić”:
   „Mimo wszystko chcemy się bawić. My, młodzież, chcemy się bawić!
Do licha! Mam przecież dziewiętnaście lat! I nie chcę płakać! A jeżeli
śmiać się nie można, to trzeba sobie ten śmiech zrobić.
To trzeba sobie pić, trzeba sobie śpiewać. Może świat potrwa do jutra.
Może świat potrwa tylko do jutra.
  Ref. Mimo wszystko chcemy się bawić. My, młodzież, chcemy się bawić!
Mimo wszystko chcemy się bawić.
    Te głuche jęki, które drżą w powietrzu, które są wszędzie, które tłuczą się
po brudnych ulicach, które wiszą nad uchem dniem i nocą trzeba przytłumić, zdusić, trzeba pokryć wiosną, mgłą zapomnienia, trzeba tylko głośno
donośnie śpiewać tralala, lala, tralala, tram pam, pam, tram pam...”

Rozmowę z redaktorką książki „Sen o teatrze. Listy z tomaszowskiego getta” dr Justyną Biernat oraz z autorką szaty graficznej  Agnieszką Kowalska-Owczarek (również wokalistką Agnellusa) poprowadziła  Karolina Wawer.  Justyna Biernat przybliżyła postać Lutka Orenbacha oraz opowiedziała o swej 6-letniej pracy nad książką. Oprócz typowej, redakcyjnej pracy, również prowadziła w kraju i za granicą poszukiwania dokumentów oraz osób, które mogły znać autora około listów tomaszowskiego getta. Była to prawie detektywistyczna praca.

Lutek Orenbach urodził się w 1920 roku w Tomaszowie Mazowieckim. Kilka lat później jego rodzina przeniosła się do Bydgoszczy, gdzie latem 1939 roku poznał Edith Blau. Dziewczyna wraz z matką uciekła z Gdańska, gdzie na skutek antysemickiego terroru hitlerowskiego aresztowany został ojciec Edith.  Między młodymi zapłonęła miłość, lecz byli ze sobą tylko dwa miesiące. Lutek z rodzicami przeniósł się do Tomaszowa, a dziewczyna z matką wyjechała do Niemiec.

Wkrótce wybuchła wojna, która nie przeszkodziła w prowadzeniu korespondencji między zakochanymi. Lutek pisał po polsku, a Edith odpisywała po niemiecku. On unikał drastycznych tematów, gdyż nie chciał zasmucać ukochanej. Ale przedstawiał na przykład teatr amatorski, który założył i prowadził w getcie. Kochał polską poezję romantyczną. Skupiał wokół siebie środowisko artystyczne. Ich korespondencja trwała 3 lata. W tym czasie z Tomaszowa wysłał Lutek do swej dziewczyny około stu listów do których raz dołączył kilka własnoręcznie rysowanych karykatur. Ślady po Lutku urywają się wraz z likwidacją getta w 1942 roku. Prawdopodobnie został wywieziony i zamordowany w obozie zagłady w Treblince.
Edith przeżyła wojnę. W 1996 roku wszystkie listy od Lutka oraz jego znakomite rysunki przekazała do Muzeum Pamięci Holocaustu w Waszyngtonie. Tam też znajduje się portretowa fotografia tomaszowianina z 17 czerwca 1941 roku…

Na zakończenie spotkania zespół Agnellus zagrał jeszcze parę utworów, w tym słynny „Tomaszów” z repertuaru Ewy Demarczyk. Sądząc po wypowiedziach tomaszowian, promocja książki Lutka Orenbacha była bardzo ważnym i ciekawym wydarzeniem w życiu  kulturalnym ich miasta.

Podobna impreza promująca książkę "Sen o teatrze..." oraz przybliżająca postać autora listów z getta planowana jest w maju br. w łódzkim Domu Literatury.

Paweł Reising