Po inauguracji sezonu spektaklem Teatru Ósmego Dnia, wyznaczającym linię nowej sceny dramatycznej Akademickiego Ośrodka Inicjatyw Artystycznych jako miejsca dla teatralnej alternatywy wysokiej próby, dyrektor Anna Ciszowska zaprosiła do współpracy Łukasza Chrzuszcza z Teatru Nowego im. Łomnickiego w Poznaniu. Aktor (absolwent łódzkiej Szkoły Filmowej) zarówno wyreżyserował, jak i wykonał autorski monodram.

W czasie, gdy wiele mówi się w Łodzi o oddaniu głosu kobietom i robieniu miejsca dla ich "narracji", także tej historycznej (książki: „Kobiety solidarności”, „Aleja Włókniarek”, inicjatywa Łódzki Szlak Kobiet), ciekawie wybrzmiał „przywrócony” głos męski. Na scenie AOIA poruszał się - rozumiany dosłownie - w różnych rejestrach: od chłopięcego, dziecięcego głosu odtwarzanego z magnetofonu, poprzez monolog Łukasza Chrzuszcza, po jego dwugłos rozbity na aktorskie role: ojca i syna. Próba mówienia o chłopięcych i męskich emocjach to już sam w sobie akt dużej odwagi, a co dopiero, gdy nie są to emocje związane ani z ruszaniem do boju, ani z wyznawaniem miłości wybrance. Czyli brak tu utartych kodów, konwencji, z których reżyser mógłby skorzystać, i ułatwić sobie pracę. By skoncentrować się na tym, co najważniejsze, zdecydował się na czarną, niemal pustą, brookowską przestrzeń. Z korzyścią dla skupienia uwagi widza, który wreszcie mógł odpocząć od migających ekranów.

Dzieciństwo w interpretacji Chrzuszcza nie jest słodkie, ale też nie jest źródłem traumy, mocno ostatnio eksploatowanej jako temat spektakli czy filmów. Chłopiec z „Tato/dram” czuje się kochany, tylko nie rozumiany. A czuje i rozumie więcej niż się dorosłym wydaje. Czasem udaje bezradnego, by sprawić, żeby ojciec cieszył się tym, że jest potrzebny. Tylko co potem począć z tą bezradnością, która przylgnęła jak druga skóra? I rosła wraz z chłopcem? Trudna jest nie tylko relacja z tatą, trudne jest życie dziecka w ogóle: wstawanie rano, dźwiganie plecaka, poddawanie się szkolnemu rygorowi wprowadzanemu przez nauczycieli, którzy powinni być lepiej wykształceni i godziwie wynagradzani. Trudne jest podporządkowywanie się ciągłym zakazom w domu, czyli życie bez realizacji pragnień, od rana do wieczora. Wizja przeprowadzenia „dziecięcej” rewolucji wydaje się w tej sytuacji całkiem logiczną alternatywą

Ważnym motywem spektaklu są interpretacje zachowań ojca, urastające w rozbudowane narracje, które już z chłopcem zostają na całe życie. Coś, co dla taty jest zapewne zwykłym zmęczeniem i potrzebą spędzenia chwili w ciszy, dla dziecka jest odrzuceniem i brakiem szacunku dla "wykładu", który właśnie prowadzi. Wykładu dla słuchaczy, w rozumieniu ojca, wyimaginowanych. Ich zabawna kłótnia o to, czy ktoś słucha, czy nie, z przymrużeniem oka wpisuje się w ontologiczny spór, czy teatr jest czy go nie ma, czy widz istnieje i kim jest tak naprawdę – podglądaczem, uzurpatorem? Niemym słuchaczem? A może tylko imaginacją? Dla chłopca słuchacze wykładu o dzieciństwie istnieją, a ich wyedukowanie jest kluczową sprawą. Bo dorośli wiedzą o dzieciństwie tak niewiele, że aż trudno uwierzyć, że urodzili się jako dzieci. Spektakl ma ciekawą puentę – odpowiedzi na pytanie „Tato, a czemu było właśnie tak?” najzwyczajniej w świecie nie ma – był najlepszym tatą, jakim umiał być. A odwiedzanie go już tylko na cmentarzu drastycznie zmienia perspektywę, co tuż przed świętem zmarłych wybrzmiało mocniej.

Paulina Ilska

„Tato/dram”, reżyseria/wykonanie: Łukasz Chrzuszcz. Akademicki Ośrodek Inicjatyw Artystycznych, premiera 28 października 2019