Niedawno ukazał się piękny album zatytułowany „Malarska opowieść o polskim chlebie”, w którym jako ilustracje wykorzystane zostały również dzieła artystów plastyków związanych z Ziemią Łódzką. Wydawcą luksusowej publikacji jest... Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Przemysłu Spożywczego w Warszawie.
Bez chleba trudno wyobrazić sobie codzienne życie. Ten owoc ciężkiej pracy rolników i piekarzy w dawnej Polsce cieszył się szczególnym poważaniem. Zacnych gości witano chlebem i solą, a przed rozkrojeniem bochenka wykreślano na nim znak krzyża. W tradycji ludowej chleb był darem Bożym. W modlitwie „Ojcze nasz” wierni proszą „...chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj...”.Ojczyzną chleba jest prawdopodobnie starożytny Egipt, gdzie 4 tysiące lat temu był także środkiem płatniczym. Początkowo wypiekano go z różnych nasion, a później głównie z ziaren roślin zbożowych. Poprzez Grecję i Rzym, gdzie jego wypiekiem zajmowali się już zawodowi piekarze, trafił do całej Europy. Najstarszy zachowany bochenek pochodzi z 79 roku naszej ery i znaleziono go podczas wykopalisk w Herkulanum w pobliżu Pompei, na obszarze zniszczonym wybuchem wulkanu Wezuliusz. Brak chleba był przyczyną wielu klęsk głodowych oraz krwawych wojen. W XVIII wieku w Holandii odkryto pierwsze drożdże piekarskie. Natomiast w XIX wieku przyjęła się w Europie dwufazowa metoda wytwarzania ciasta pszennego wynaleziona na polskich ziemiach zaboru austriackiego, w tak zwanej Galicji.
O tym wszystkim piszą autorki książki – Elżbieta Staszewska i Mieczysława Janik. W sześciu rozdziałach ciekawie przedstawiają aspekt historyczny tematu, wpływ chleba na rozwój cywilizacji, na kulturę, obyczaje oraz jego rolę w polskim malarstwie dawnym, a także współczesnym. Rozdział pierwszy nosi tytuł „Z dziejów chleba”, a ponadto posiada dwa podrozdziały - „Narodziny chleba” oraz „Chleb w Polsce dawniej i dziś”. Pozostałe rozdziały to „Wszystko zaczyna się w polu”, „Z pola do stołu”, „Nasz powszedni”, „Martwa natura – portret polskiego chleba”, „Chleb w malarstwie religijnym i sakralnym”. Obok treści w języku polskim umieszczono streszczenia po angielsku.
Autorki, posługując się wieloma cytatami, pokazują również, jak dużą rolę tematyka związana z pieczywem odgrywała w polskiej poezji i prozie. Na przykład Wincenty Pol w swoich „Pamiętnikach” pisał - „...Ojczyzna stoi także tylko chlebem,/ Chlebem poczciwej pracy w pocie uzbieranym / Zwykle łzami ludzkimi – często i krwią zlanym...”. W połowie XIX wieku przebywający na emigracji w Paryżu Cyprian Kamil Norwid myśląc o utraconej Ojczyźnie wyznawał: „Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba / Podnoszą z ziemi przez uszanowanie / Dla darów nieba, / Tęskno mi, Panie...”. Poeta Władysław Syrokomla w wierszu zatytułowanym „Kęs chleba” pisał - „O zlepku żytni! Okruszyno marna!/ Jakże twe dzieje ciekawe dla człeka/ Z twoimi losy jak ściśle się splata/ I jasny pałac i chruściana chata…” . Natomiast w „Pieśni o Bogu ukrytym” Karol Wojtyła, czyli święty Jan Paweł II, napisał - „...Uwielbiam cię, blade światło pszennego chleba, / w którym wieczność na chwilę zamieszka, / podpływając do naszego brzegu / tajemną ścieżką...”.
Album na ponad dwustu stronach formatu większego niż A-4 prezentuje około stu wysokiej jakości reprodukcji ciekawych dzieł plastycznych, głównie obrazów olejnych, lecz również rysunków czy rycin, pochodzących ze zbiorów kilkudziesięciu muzeów, archiwów i kolekcji prywatnych. Większość z nich powstała na przełomie XIX i XX wieku.
„Chleb – piszą autorki – jako realny pokarm, towarzyszy człowiekowi w życiu codziennym od kołyski po kres życia. To podstawowa i powszechna, choć nie jedyna jego rola. Zgodnie z wielowiekową tradycją chleb pełni też symboliczną rolę w sytuacjach niecodziennych. Takimi są obrzędy i uroczystości rodzinne: wesela, chrzty, praktyki religijne a także wydarzenia historyczne, patriotyczne. Te rzeczywiste i symboliczne funkcje chleba odnaleźć można na płótnach wielu polskich twórców...”
Wśród autorów zaprezentowanych w książce obrazów nie brakuje głośnych nazwisk: Leon Wyczółkowski, Jacek Malczewski, Włodzimierz Tetmajer, Aleksander Gierymski, Zofia Stryjeńska, Alfred Wierusz-Kowalski, Aleksander Kotsis, Władysław Ślewiński, Wlastimil Hofman, Artur Grottger, Wojciech Kossak, Jerzy Duda-Gracz… Ale są również twórcy szerzej nieznani.
Z terenu obecnego województwa łódzkiego jest oczywiście Józef Chełmoński urodzony w 1849 roku w majątku Boczki koło Łowicza. Ponadto poznajemy urokliwe obrazy Mariana Zarembskiego urodzonego w 1860 roku w Opocznie, a także Teodora Ziomka urodzonego w Skierniewicach w 1874 roku. Współczesnych twórców Ziemi Łódzkiej reprezentuje Józef Panfil urodzony w 1958 roku w Tomaszowie Mazowieckim, a mieszkający w Smardzewicach nad Pilicą. Jest również związany z Łodzią, choć urodzony w 1942 roku na Lubelszczyźnie, Marian Kępiński.
„Malarska opowieść o polskim chlebie” Elżbiety Staszewskiej i Mieczysławy Janik to książka, która w niebywale ciekawy, wszechstronny, a zarazem przystępny sposób przybliża kulturotwórczą rolę chleba. Niestety, ta bibliofilska perełka nie jest przeznaczona do sprzedaży, gdyż została sfinansowana z Funduszu Promocji Ziarna Zbóż i Przetworów Zbożowych. Brak możliwości zakupu jest prawdopodobnie jej jedyną wadą, choć każdy może mieć nadzieję na okazję znalezioną w internecie...
Paweł Reising
Kategoria
Sztuka