W klasycznej mitologii greckiej Fobos to personifikacja strachu. Termin deus ex machina wywodzi się z greckiej tragedii, gdzie specjalna maszyna sprowadzała aktorów grających bogów na scenę. Bóg pojawiał się z zaskoczenia i zmieniał obrót spraw. Frazeologicznie deus ex machina oznacza nagłe zmiany sytuacji, niedające się logicznie wyjaśnić w kate­goriach rozwoju wydarzeń.

Internet i media społecznościowe dały obietnicę komunikacji „wielu do wielu” - prawdziwie demokratycznego medium wolnego od wpływów rządowych i korporacyjnych. Dziś zamiast tej idealistycznej wizji stoimy przed różnymi konsekwencjami manipulacji społecznych przy użyciu mediów społecznościowych. Algorytmy wpływów wzmacniają określone poglądy zniekształcając nasze postrzeganie rzeczywistości i wpływają na nasze wybory - które uważamy za podejmowane niezależnie.

"Phobos Ex Machina" to multimedialny projekt, który zajmuje się zagadnieniem relacji pomiędzy narracją a faktami, na których ta narracja jest oparta. Widz doświadcza opowieści fałszującej obraz rzeczywistości, mimo że wszystkie informacje i obrazy będące częścią wystawy są prawdziwe. Ten zabieg ma ostatecznie na celu wywołanie u odbiorcy pytanie o to, jak manipulacja faktami wydobywa lęki, którymi można wpływać na nasze wybory i decyzje.

Ewa Ciechanowska – artystka wizualna, adiunkt w Katedrze Fotografii PWSFTviT, specjalizuje się w fotografii i multimediach. W swoich pracach bada relacje pomiędzy czasem, pamięcią i narzędziem rejestracji. Prace prezentowane na międzynarodowych festiwalach m.in.: Biennale Fotografii Ci.CLO w Porto 2019, Triennale Fotografii w Hamburgu 2018, Międzynarodowy Festiwal Fotografii w Łodzi 2018, Galeria Instytutu Polskiego w Wiedniu 2017. Kuratorka wystaw m.in.: Waste Index Hamburg 2015, Flow Łódź 2015, Future Condition, Kolonia 2014, Darkroom Łódź 2015, In the matter in\visible Kolonia 2012, In the matter of things - Bratysława 2011, Einige sichtbare und unsichtbare Dinge Dusseldorf 2010.
http://ewaciechanowska.com


Artur Urbanski - fotograf dokumentalny. Tematem przewodnim jego pracy są interakcje między ideami społecznymi a współczesnym krajobrazem. Autor książek Łódź - Zdjęcia z początku wieku i Koniec miasta. Brał udział w wystawach indywidualnych i zbiorowych w Grazu, Koszycach, Hamburgu, Derby, Kownie, Porto, Swansea. Jego zdjęcia zostały opublikowane przez Sunday Times Magazine, Guardian i Der Spiegel.
http://urbanski.photography


PHOBOS EX MACHINA
Ewa Ciechanowska, Artur Urbański

Wystawa Phobos Ex Machina to multimedialny projekt, który zajmuje się zagadnieniem relacji pomiędzy narracją a faktami, na których ta narracja jest oparta. Widz doświadcza opowieści fałszującej obraz rzeczywistości, mimo że wszystkie informacje i obrazy będące częścią wystawy są prawdziwe. Ten zabieg ma ostatecznie na celu wywołanie u odbiorcy pytań o to, jak manipulacja faktami wydobywa lęki, którymi można wpływać na nasze wybory i decyzje.

W klasycznej mitologii greckiej Fobos to personi kacja strachu. Termin deus ex machina wywodzi się z greckiej tragedii, gdzie specjalna maszyna sprowadzała aktorów grających bogów na scenę. Bóg pojawiał się z zaskoczenia i zmieniał obrót spraw. Frazeologicznie deus ex machina oznacza nagłe zmiany sytuacji, niedające się logicznie wyjaśnić w kate- goriach rozwoju wydarzeń.

Internet i media społecznościowe dały obietnicę komunikacji „wielu do wielu” – praw- dziwie demokratycznego medium, wolnego od wpływów rządowych i korporacyjnych. Dziś zamiast tej idealistycznej wizji stoimy przed różnymi konsekwencjami manipulacji społecznych. Na większość z istotnych wydarzeń ostatnich lat – w tym Brexit, przebudzenie radykalnej prawicy, karierę Trumpa i destabilizację na Bliskim Wschodzie – znacząco wpłynęły działania przy użyciu mediów społecznościowych. Wiele wspomnianych kampanii używało strachu i wykorzystywało go jako narzędzie do stymulowania pożądanych działań. Śledząc działalność takich rm, jak Cambridge Analytica, widzimy niepokojący schemat pozyskiwania informacji o psychologicznym profilu odbiorcy, a następnie wpływaniu na jego wybór przy pomocy manipulacji treścią, wykorzystujących podatność na błędy poznawcze, takie jak: ramowanie, kotwiczenie, heurystyki dostępności, efekt prze- konania i innych. Algorytmy prezentujące treści wzmacniają lub osłabiają nasze poglądy, zniekształcając postrzeganie rzeczywistości i wpływają na nasze wybory, które uważamy za podejmowane niezależnie.

Szukając bohatera tego spektaklu, zadaliśmy sobie pytanie: kto, niezależnie od kultury i religii jest postrzegany pozytywnie lub neutralnie. Powszechnie uważa się, że drzewa są niewinne i dobre. Cieszą się szacunkiem i pozytywnym nastawieniem większości ludzi na całej planecie. Co, jeśli zaczniemy je uważnie obserwować? Co, jeśli znajdziemy po- dejrzaną aktywność, tajną komunikację, ukrytą broń? Co, jeśli przyjrzymy się uważnie statystykom zgonów związanych z drzewami? Czy powinniśmy obawiać się drzew? Wy- stawa oczywiście nie odpowiada na te pytania. Zmusza widza do wyboru własnej prawdy i własnej wersji rzeczywistości.

Phobos Ex Machina składa się z trzech części, zaplanowanych tak, aby przeprowadzić od- biorcę zarówno przez intelektualne doświadczenie, jak i emocjonalne. Pierwsza przestrzeń przedstawia prawdziwe informacje o wypadkach śmiertelnych spowodowanych przez drzewa – tablice z fotogra ami ofiar wypadków, dane statystyczne, informacje naukowe na temat tajnej komunikacji drzew, świadomości roślin i ich zachowań społecznych.

Dziesięć dokumentalnych czarno-białych fotogra i, które wykonaliśmy pniom powalonych, a potem przeciętych drzew towarzyszą podpisy określające gatunek, wiek, wyso- kość, ciężar i pole rażenia. Dane te zostały oszacowane po zmierzeniu średnicy pnia, na podstawie algorytmu dostępnego w podręczniku Nauka o drewnie. Każde z drzew staje się zatem personą. Czy postrzegamy je jako o ary, czy jako potencjalnych napastników zależy od nas. Dane i obrazy ułożone zostały w sposób tworzący narrację, która jest samodzielna i dąży do przedstawienia całościowego obrazu rzeczywistości sugerującego, że drzewa mogą być poważnym zagrożeniem dla człowieka, wynikającym z ich natury. Ten związek pomiędzy narracją a prawdziwymi zdarzeniami, podsuwając pozornie niezwią- zane ze sobą fakty, ma w rzeczywistości doprowadzić do – nawiązując do teorii historii Franka Ankersmita – „zorganizowania całej naszej wiedzy”. Fotogra e, lmy, informacje i rysunki tworzą platformę narracyjną, aby uwiarygodnić tezę, że drzewa czyhają na ludzi. Idąc za tezą Ankersmita – my jako odbiorcy budujemy narrację nie, gdy mamy za mało faktów, ale wtedy, gdy mamy ich za dużo.

W drugiej części wystawy widz jest konfrontowany z obrazami i dźwiękami prawdziwego miejsca katastrofy, ale bez kontekstu informacyjnego. Tutaj spotyka indywidualne histo- rie. Jego uczucia odgrywają ważną rolę – czy czuje współczucie, patrząc na wyrwane przez nieznaną siłę drzewa, czy też czuje strach przed spadającymi drzewami w codziennym otoczeniu? Wszystkie fotogra e, które wykonałam, to drzewa powalone w czasie wichury w sierpniu 2016 roku. Kolorowe fotogra e w drugiej przestrzeni znacząco różnią się for- mą od wcześniejszych czarno–białych portretów. To szerokie kadry ukazujące powalone, wyrwane z miejsc, w których żyły ogromne, stare drzewa. Wszystkie fotogra e powstały po zmroku tak, abym mogła – dzięki zastosowaniu długiej ekspozycji, odpowiednio malu- jąc światłem – w pełni wydobyć estetyczne walory scen. Prace, które powstały świadomie odwołują się do estetyki malarskiej, budując zupełnie inną relację z widzami. Ostatecznie osiem fotografii zostało wykonanych jako lightboxy. Ciemna przestrzeń, zaprojektowana dla tej części wystawy, w której od czasu do czasu rozlega się dźwięk upadającego drzewa, rozświetlona obrazami drzew, sprzyja konfrontacji z własnymi emocjami.

Ostatnią część wystawy stanowi pytanie „Czego się boisz? / What are you afraid of?”, które ma na celu rozszerzenie doświadczenia poza temat drzew. Wyzwaniem był sposób, ale i miejsce – jak i gdzie to pytanie zadać, aby pozwolić wydarzyć się wszystkim procesom – zaplanowanym i niezaplanowanym, aby każdy na swój sposób doświadczył obrazów i informacji, a dopiero w chwili opuszczenia tego spotkania umieścił siebie w centrum. I to jego świadomość rozszerzy lub nie to doświadczenie.

Projekt wystawy wraz z dokumentacją powstałych prac został zgłoszony do konkursu na udział w programie głównym – ENTER, prezentowanym w ramach Triennale Fotografii
w Hamburgu (2018). To jedno z największych wydarzeń fotogra cznych w Europie. Ubie- głoroczna edycja nosiła tytuł Breaking Point i stawiała wyzwanie artystom – jak w obliczu rosnących globalnych przemian, od zmiany klimatu po kryzys migracyjny, niepokoje po- lityczne, ataki cybernetyczne i zagrożenie terroryzmem – angażować i inspirować widzów. Phobos ex Machina jako jedyna wystawa z Polski, znalazła się w prestiżowym międzyna- rodowym gronie projektów wybranych do programu głównego Triennale.

W programie ENTER zostało zaprezentowane 13 wystaw indywidualnych, które sięgały głęboko w społeczne, polityczne i środowiskowe narracje określające nasz obecny świat. Wśród wybranych autorów znaleźli się, między innymi: Martin Errichiello i Filippo Me- nichetti, autorzy In fourth person, Salvatore Vitale – How to Secure a Country, Mandy Barker – Beyond Drifting: Imperfectly Known Animals, Claudius Schulze – State of Natu- re. Kuratorami wystawy byli Emma Bowkett i Krzysztof Candrowicz, dyrektor artystyczny Triennale Fotogra i w Hamburgu. Emma Bowkett jest dyrektorem fotografii w Financial Times FT Weekend Magazine. Jest laureatką nagrody Firecracker Contributors Award przyznawanej kobietom, które wywarły znaczący wpływ na przemysł fotograficzny.

Wystawa ENTER miała dość awangardowy charakter. Wzorując się na nowojorskim festiwalu Photoville, organizatorzy postanowili na ogromnym placu przed Deichtorhallen zbudować przestrzeń dla indywidualnych wystaw 15 artystów, używając kontenerów morskich jako przestrzeni wystawienniczej. To ograniczenie stanowiło dla nas wyzwanie. Skonstruowaliśmy wystawę w oparciu o dwa kontenery. Ustawione odpowiednio dawały możliwość doświadczenia poszczególnych części wystawy w określonej kolejności: naj- pierw bańki informacyjnej w jasnym kontenerze, a później emocjonalnego spotkania – w przestrzeni ciemnej. Po opuszczeniu przestrzeni wystawy widz konfrontował się z pyta- niem What are you afraid of? napisanym na zewnętrznej ścianie kontenera. Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności uzyskaliśmy dodatkowy kontekst. Na tle ściany z napisem What are you afraid of? górował budynek redakcji magazynu Der Spigel – znawców tworzenia narracji opartych na faktach.

Triennale było tłumnie odwiedzane przez publiczność – wystawę ENTER według organizatorów obejrzało ponad 20 tysięcy widzów. W dniach od 16 do 2 lipca 2019 roku wystawa Phobos ex Machina została pokazana w Centro Português de Fotogra a (CPF) w ramach głównego programu Bienale Fotogra a Ci.CLO w Porto pod tytułem Stories On Earthly Survival.