W 2017 roku mija sto lat od pierwszej znaczącej manifestacji polskiej awangardy. By nadać rocznicy rangę, trzy muzea, które posiadają najbogatsze zbiory sztuki awangardowej – Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Sztuki w Łodzi – wyszły z inicjatywą obchodów stulecia awangardy.
W 2017 roku mija sto lat od pierwszej znaczącej manifestacji
polskiej awangardy. By nadać tej rocznicy odpowiednią rangę, trzy
muzea, które posiadają najbogatsze zbiory sztuki awangardowej –
Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum
Sztuki w Łodzi – wyszły z inicjatywą obchodów stulecia awangardy.
Do współpracy włączyło się już blisko 50 instytucji i przybywają
kolejne.
Za symboliczny początek polskiej awangardy można uznać
otwarcie 4 listopada 1917 roku w siedzibie krakowskiego Towarzystwa
Przyjaciół Sztuk Pięknych I Wystawy Ekspresjonistów Polskich.
Wydarzenie to zapowiadało niezwykłą aktywność twórców tego nurtu w
dwudziestoleciu międzywojennym. Na ekspozycji zaprezentowano niemal
sto dzieł osiemnastu artystów, a spośród jej uczestników wyłoniła
się grupa późniejszych formistów, aktywnie tworzących i
propagujących idee nowej sztuki. Należeli do nich: Leon Chwistek,
Tytus Czyżewski, Zbigniew Pronaszko oraz Henryk Gotlib, Jan
Hrynkowski, Tymon Niesiołowski i Andrzej Pronaszko.
Awangarda miała zasięg ogólnoeuropejski i w decydujący sposób
wpłynęła na rozwój nowoczesnej myśli estetycznej oraz praktyki
artystycznej na całym świecie. Związani z nią twórcy prezentowali
nowe spojrzenie na formę i funkcję sztuki, a wyróżniające ją cechy
– otwartość na eksperyment, nieustające poszukiwanie nowych form –
bezpośrednio wpłynęły na działalność kulturotwórczą późniejszych
pokoleń. Polska stanowiła w owym czasie ważny ośrodek tego ruchu, a
rodzimi artyści wnieśli do niego istotną, oryginalną jakość. Dzieła
Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro, Stanisława Ignacego
Witkiewicza, Tadeusza Peipera, Szymona Syrkusa stanowiły liczący
się głos w międzynarodowej dyskusji na temat nowoczesności – za
sprawą ich osiągnięć Polska stała się ważnym punktem na mapie
światowej kultury.
Polska awangarda radykalnie odmieniła charakter naszej
kultury, przesądzając o dalszym rozwoju sztuk wizualnych,
literatury, filmu, teatru, architektury, a także przekształcając w
istotny sposób naszą rzeczywistość. Setna rocznica narodzin ruchu
awangardowego w Polsce to doskonała okazja, by zwrócić uwagę
publiczności na rangę tego zjawiska i zaznaczyć, jak dużą rolę
odgrywa ono w kształtowaniu współczesnej kultury. Mimo bowiem
przemożnego wpływu na obecny kształt ludzkiego środowiska – od
urbanistyki i architektury począwszy, poprzez wzornictwo
przemysłowe i modę, na wizualnych kodach masowej komunikacji
kończąc – znaczenie awangardy wciąż pozostaje społecznie słabo
rozpoznane.
Intencją inicjatorów obchodów stulecia awangardy jest
sprawienie, by miały one jak najszerszy zasięg, obejmując jak
najliczniejsze środowiska, instytucje i organizacje. Dotychczas
zainteresowanie włączeniem się w obchody zadeklarowały między
innymi: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie,
Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe
we Wrocławiu, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Narodowe w
Gdańsku, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, MOCAK Muzeum Sztuki
Współczesnej w Krakowie, Muzeum Współczesne we Wrocławiu, Cricoteka
Muzeum Tadeusza Kantora w Krakowie, Muzeum Historii Fotografii w
Krakowie, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Historyczne Miasta
Krakowa, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Teatr
Powszechny w Warszawie, Teatr Polski we Wrocławiu, Teatr Nowy w
Łodzi, Teatr Wielki w Łodzi, Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie, Instytut
Teatralny im. Z. Raszewskiego w Warszawie, Instytut Muzyki i Tańca
w Warszawie, Instytut Architektury w Krakowie, Instytut Kultury
Polskiej UW w Warszawie, Instytut Badań Literackich PAN w
Warszawie, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie,
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień,
Związek Kompozytorów Polskich, Akademia Muzyczna w Łodzi, Akademia
Sztuk Pięknych w Łodzi, Akademia Sztuki w Szczecinie, Uniwersytet
Artystyczny w Poznaniu, Narodowa Galeria Sztuki Zachęta w
Warszawie, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w
Warszawie, BWA Wrocław, BWA Zielona Góra, BWA Tarnów, Galeria
Arsenał w Białymstoku, Galeria Bunkier Sztuki w Krakowie, Galeria
Labirynt w Lublinie, Galeria Kronika w Bytomiu, Miejska Galeria
Sztuki w Gdańsku.
Opis wydarzeń
Wystawy, koncerty, spektakle, publikacje, wykłady,
konferencje… Te i inne przedsięwzięcia przygotowywane przez
dziesiątki muzeów, teatrów, galerii i innych instytucji
kulturalnych i naukowych złożą się na program obchodów stulecia
ruchu awangardowego w Polsce. Będą to projekty przypominające
najistotniejsze postaci i zjawiska awangardy międzywojennej oraz
takie, które zwracają uwagę na twórców rozwijających awangardowe
założenia w okresie powojennym. Będą także projekty stawiające
pytanie o znaczenie awangardowego dziedzictwa dla współczesnych
praktyk kulturowych.
1. Rewizja awangardowych historii
W ramach obchodów Muzeum Narodowe w Warszawie zaprosi na
wystawę prezentującą rzadko pokazywany własny zbiór grafiki i
rysunków artystów polskiej awangardy. Widzowie będą mieli okazję
obejrzeć prace przedstawicieli najważniejszych ugrupowań –
ekspresjonistów, formistów, lwowskich surrealistów, Buntu, BLOKu,
Praesensu, grupy a.r. oraz Grupy Krakowskiej. Kancelaria Prezydenta
RP we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie przygotowuje z tej
okazji dwie wystawy. Pierwsza, zatytułowana „Formiści”, będzie
poświęcona sztuce religijnej artystów tworzących tę awangardową
formację i zostanie zaprezentowana w Pałacu Prezydenckim w
Warszawie. Druga wystawa, „The Power of the Avant-garde”, odbędzie
się w Kamienicy Szołayskich będącej oddziałem krakowskiego Muzeum a
złożą się na nią dzieła kluczowych postaci światowej awangardy,
takich jak: Edward Munch, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp,
Fernand Léger czy Georges Rouault, oraz polskich awangardzistów,
m.in. Leona Chwistka, Katarzyny Kobro, Władysława Strzemińskiego,
Andrzeja Pawłowskiego i Marka Piaseckiego. O związkach jednego z
najważniejszych twórców europejskiej awangardy z Polską opowie z
kolei projekt wystawienniczy Muzeum Narodowego w Poznaniu „Hans Arp
i sztuka polska”.
Całą serię wystaw podejmujących próbę rewizji dotychczasowych
ujęć awangardowej spuścizny planuje Muzeum Sztuki w
Łodzi, instytucja bodaj najsilniej związana z dziejami
awangardy w Polsce. Najważniejszą z nich będzie monograficzna
wystawa twórczości Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego
przygotowywana dla Museo Reina Sofia w Madrycie i stanowiąca
pierwszą tak pełną prezentację dorobku polskich awangardzistów w
muzeum tej rangi. Historię awangardy przypomni również pięć wystaw
organizowanych we własnych siedzibach łódzkiego muzeum:
„Naturokultura. Awangarda
i środowisko” podejmująca kwestię wpływu proto-ekologicznego
myślenia na ruchy awangardowe; „Enrico Prampolini i teatr
mechanicznych konstrukcji. Futuryzm i scenotechnika polskiej
awangardy” dotycząca związków między włoskim futuryzmem a
rodzimymi eksperymentami scenograficznymi; „Montaże. Debora Vogel i nowa legenda
miasta” opisująca awangardowy pejzaż międzywojennej Polski z
perspektywy wybitnej polsko-żydowskiej pisarki i teoretyczki;
„Organizatorzy życia. De
Stijl i projektowanie awangardowe w Polsce” eksplorująca
międzynarodowe konteksty, w jakich kształtowała się nowoczesna
polska architektura i wzornictwo oraz „Poruszone ciała. Choreografie
nowoczesności” poświęcona jednej z kluczowych dla modernizmu
kwestii organizacji i racjonalizacji ruchu a przyjmująca za punkt
odniesienia teorię i praktykę Katarzyny Kobro. Niejako w
korespondencji do programu łódzkiego w Muzeum Narodowym we
Wrocławiu zostanie zaprezentowana instalacja odwołująca się do
najnowszego filmu Andrzeja Wajdy „Powidoki” ukazującego ostatnie
lata życia Władysława Strzemińskiego. Ponadto Muzeum Śląskie w
Katowicach wraz z Muzeum Historii Katowic przygotują projekt
wystawienniczy poświęcony losom awangardy na Śląsku.
Od października 2016 roku w Muzeum Narodowym w Warszawie trwać
będzie roczny cykl wykładów „Przełom, kontynuacja czy dialog?
Sztuka XX i XXI wieku w kontekście sztuki dawnej”. Podczas cyklu
„Muzealne wtorki” odbędą się m.in. spotkania pt. „Tradycja kontra
awangarda. Artyści polscy wobec odzyskania niepodległości” oraz
„Kubizm, futuryzm, surrealizm i abstrakcja” w Galerii Sztuki XX i
XXI wieku. Na lekcje muzealne MNW zaprasza również dzieci i
młodzież oraz rodziny w ramach warsztatów familijnych: „Sztuka
nowoczesna dla początkujących”, „Sztuka z kół i kwadratów”,
„Galeria kontrastów”. Muzeum Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie
przedstawi projekt badawczy, na który złożą się wystawa,
konferencja i publikacja poświęcone Teatrowi Cricot, założonemu w
Krakowie w roku 1933 przez grupę młodych plastyków i awangardowych
pisarzy, z Józefem Jaremą na czele. W innym krakowskim muzeum,
Muzeum Historii Fotografii odbywać się będą projekcje i prelekcje
na temat przedwojennej awangardy filmowej (takich twórców jak
Feliks Kuczkowski, Janusz Maria Brzeski, Jalu Kurek) oraz filmów
powstających w środowiskach awangardy powojennej. Instytut
Teatralny im. Z. Raszewskiego w ramach realizowanego od kilku lat
projektu „Odzyskana Awangarda” zaproponuje cykl wydarzeń mających
na celu upowszechnianie wiedzy o mniej znanym dorobku polskiej
awangardy teatralnej XX wieku. A Teatr Nowy w
Łodzi zorganizuje otwarty konkurs na scenariusz
sztuki poświęconej awangardzie. Wśród projektów związanych z
obchodami stulecia awangardy nie zabraknie również koncertów.
Specjalny program przygotowuje Międzynarodowy Festiwal Muzyki
Współczesnej „Warszawska Jesień”, w Teatrze Wielkim w
Łodzi odbędzie się prawykonania „Złotego Runa” Aleksandra
Tansmana, a w Akademii Muzycznej w Łodzi w ramach
cyklu „Filary polskiej
awangardy muzycznej” publiczność będzie miała okazja
zapoznać się z rzadko prezentowaną twórczością Józefa Kofflera,
pierwszego polskiego dodekafonisty, a także z utworami kompozytorów
polskich inspirujących się sztuką Kobro i Strzemińskiego.
Rok 2017 przyniesie również szereg wydawnictw poświęconych
awangardzie. M.in. Instytut Architektury w Krakowie opublikuje
antologię tekstów teoretycznych i krytycznych poświęconych
architekturze nowoczesnej w Polsce wraz ze zbiorem esejów i
komentarzy. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie przygotuje
publikację autorstwa Andrzeja Turowskiego, jednego z
najważniejszych polskich badaczy sztuki XX wieku, poświęconą
historii radykalnej awangardy. A Muzeum Sztuki w
Łodzi, oprócz serii publikacji związanych z cyklem
wspomnianych wystaw, wyda reedycję „Teorii widzenia” W.
Strzemińskiego, jednej z najważniejszych prac teoretycznych
w historii polskiego modernizmu, oraz – wraz z jednym z wiodących
wydawnictw – zainicjuje serię popularnych monografii poświęconych
ważnym postaciom i zjawiskom polskiej sztuki XX-wieku.
2. Awangardowe kontynuacje
Historia awangardy w Polsce nie zamyka się w latach
międzywojennych. Tradycja i etos awangardowy silnie oddziaływały na
twórczość polskich artystów również w dekadach późniejszych, w
dużym stopniu przesądzając o jej charakterze. Przypomni o tym
miedzy innymi Muzeum Narodowe we Wrocławiu w ramach wystawy, która
skupi się na kwestii wykorzystania nowych mediów w sztuce
polskiej w latach 1945–1980. Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w
Krakowie z kolei zorganizuje retrospektywę Jonasza Sterna,
wielkiego artysty, który był żywym łącznikiem między pierwszą
awangardą a jej powojennymi kontynuacjami. W warszawskim Muzeum
Sztuki Nowoczesnej zostanie natomiast zaprezentowana wystawa
poświęcona Oskarowi Hansenowi, jednej z najważniejszych osobistości
polskiej architektury dwudziestowiecznej, twórcy niezwykle
wpływowej Teorii Formy Otwartej. Galeria BWA w Zielonej Górze
przywoła postać Wacława Szpakowskiego, artysty i inicjatora
„Złotego grona”, jednej z najważniejszych odbywających się
cyklicznie imprez polskiej neoawangardy. BWA we Wrocławiu
zorganizuje wystawę zbiorową „To Natalia”, poświęconą sztuce
Natalii LL, jednej z najważniejszych artystek rodzimej
neoawangardy, oraz twórczości odwołujących się do niej młodych
artystów. W krakowskim Bunkrze Sztuki w ramach projektu „Trauma and
Revival” odbędzie się międzynarodowa konferencja poświęcona
historii awangardowego wystawiennictwa jako narzędzia konstruowania
narracji o powojennej Europie. Galeria Zachęta w Warszawie wyda
natomiast książkę „Awangarda w CBWA”, dokumentującej dzieje
obecności sztuki awangardowej w tej galerii w latach 50. i 60. XX
wieku.
3. Awangarda dzisiaj
O ile pewne rozwiązania formalne wypracowane przez awangardę
dzisiaj mają już wartość czysto historyczną, o tyle etos
eksperymentatorstwa i zaangażowania, który silnie awangardę
określał, wciąż wydaje się atrakcyjny dla współczesnych twórców.
Postarają się o tym opowiedzieć kolejne planowane na rok przyszły
przedsięwzięcia. I tak, w Bunkrze Sztuki w Krakowie odbędzie się
międzynarodowa wystawa „The Trouble of Value” poświęcona problemowi
produkowania wartości i wartościowania w sztuce po przełomie
awangardowym. W Galerii Arsenał w Białymstoku zostanie
zaprezentowany projekt „Kino-Oko” ukazujący, w jaki sposób idee
Dzigi Wiertowa, jednego z najważniejszych przedstawicieli kina
konstruktywistycznej awangardy, oddziaływają na współczesne
praktyki artystyczne – od eksperymentów Akademii Ruchu i artystów
związanych z Warsztatem Formy Filmowej po prace najmłodszego
pokolenia artystów. Muzeum Sztuki w Łodzi
zaprezentuje międzynarodową wystawę „Muzeum Rytmu”, która
odwołując się do pism Henriego Lefebvre’a oraz teorii Katarzyny
Kobro i Władysława Strzemińskiego, opowie o różnych formach
eksploatacji przez sztukę współczesną zjawiska rytmu. O znaczenie
awangardowego dziedzictwa dla dzisiejszej sztuki funkcjonującej w
zglobalizowanym świecie będzie opowiadał z kolei przygotowany przez
CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie projekt wystawienniczy „Gotong
Royong / Sztuka dobrej roboty”, będący efektem trwającej od dwóch
lat współpracy z indonezyjskim centrum sztuki – Jatiwangi Art
Factory.
Muzeum Miasta Gdyni zaproponuje cykl wydarzeń pod wspólnym
tytułem „Instrukcja obsługi awangardy”, podejmujących temat różnych
form mediacji, które miałyby umożliwiać spotkanie tzw. „zwykłego
odbiorcy” z twórczością wyrastającą z tradycji awangardowych.
Muzeum Narodowe w Gdańsku przygotuje publikację, na którą składać
się będą wypowiedzi współczesnych twórców, artystów i teoretyków na
temat miejsca awangardy we współczesnym świecie. W Galerii Kronika
w Bytomiu będzie prowadzony projekt poświęcony badaniu śląskiej
neoawangardy oraz jej oddziaływaniu na dzisiejszą sztukę. W
bytomskiej galerii odbędzie się też wystawa przedstawiającą rozwój
„języka przechwałek i gróźb” od dadaizmu po hip-hopowych disów.
Wreszcie Akademia Muzyczna w Łodzi zrealizuje się trzy tematyczne
cykle przybliżające współczesne formy przetwarzania awangardowego
dziedzictwa muzycznego i plastycznego: „Nowa generacja awangardy
muzycznej”, „Echa Guerniki” oraz „Miasto-maszyna” poświęconego
twórczości inspirowanej cywilizacją techniczną i modernistyczną
architekturą.
Kategoria
Sztuka